Marcourt, het onbekende Ardens allodium met een rijke historie

Verscholen langs de soms onstuimige Ourthe in de Ardennen ligt het kleine dorpje Marcourt. Tussen Hotton en La Roche tegen het massief gesitueerd met smalle wegen die verder leiden naar de hoger gelegen donkere wouden. De dichte bossen met in de dalen de rivieren die borg staan de grillige Ardense natuur die vaak zo schilderachtig is beschreven.

Het uitgestrekte gebied rondom Marcourt was rijk aan bodemschatten. Met leisteen in het oostelijk deel en kalkzandsteen westelijk. Daarnaast het echte keiharde Ardens blauwsteen. Die natuurlijke rijkdom was ook al in de Romeinse periode aanwezig. Daarvoor waren de Neandertalers die de grillige gebieden bevolkten en in grotten en holen hun onderkomen hadden. Vervolgens de Kelten en Galliërs voor de Romeinen onder Julius Caesar ook de Ardennen onder bewind stelden. Eeuwenlang brachten de Romeinen, net als in de andere delen van het Romeinse rijk, voorspoed in de vorm van handel in de natuurlijke rijkdommen van de Ardennen.

Opvallend is wel dat dit deel van de Ardennen met de meandervormende Ourthe een aanzienlijk gematigder en zachter klimaat heeft. Dit komt door de overgangen van het westelijk hooggelegen beschermende Ardennen massief en het kalkzandsteenplateau tussen Condroz en Famenne. Opvallend daarbij is ondermeer het riviertje l’Isbelle wat in het onderaardse loop van kalkzandsteen verdwijnt tussen Werpin en Mélines. Vlak bij de imposante grotten van Hotton.

Mercuria

De herkomst van de plaatsnaam Marcourt heeft alles te maken met de Romeinse periode aan het begin van onze jaartelling. Mercuria als naam met de Latijnse invloed ter ere van Mercurius. De god van de handel en de beschermheer van de al dan niet geplaveide heirbanen tussen de diverse castella’s. Godsdienst werd overgenomen maar dit veranderde onder de invloed van de Germaanse overheersing die na zo’n kleine drie eeuwen de Romeinen met dood en verderf verdreven.

Helaas zijn deze plunderingen uit de Germaanse tijd dusdanig geweest dat vrijwel niets meer te herleiden valt. Wel heeft archeologische onderzoeken aangetoond dat er al vroeg leven was in dit deel langs de Ourthe. Natuurlijk zijn net als in andere delen van Europa op de Romeinse funderingen opnieuw nederzettingen gebouwd.

Jezuiet Everard Mercurian

Everard Lardinois werd als boerenzoon in 1515 in Marcourt geboren. Groeide op in het dorpje aan de Ourthe en vertrok op 21-jarige leeftijd naar het Luikse om daar onderwijs te volgen. Veranderde zijn achternaam naar de verwijzing van de Latijnse naam van Marcourt uit de Romeinse periode en verruilde in 1541 Sint Jérôme in Luik voor de toentertijd enige Belgische universiteit die in Leuven was gevestigd. Werd mede door hertog Jan IV van Brabant in 1425 gesticht. Mercurian studeerde filosofie en theologie en ambieerde juist zijn priesterambt op het platteland ten uitvoer te brengen. Maar de universitair opgeleide priester stond te ver van zijn schaapjes in Waillet, wat ligt ten noordwesten van Marche-en-Famenne, om het hoederschap optimaal te kunnen vervullen.

Werd een vooraanstaand jezuïet verbonden aan de Sociëteit van Jezus die onderwijs en de verkondiging van Gods woord onder Vaticaanse toestemming nieuwe impulsen gaf. Vertrok via Parijs naar Rome en werd een hooggeplaatst bestuurder bij de jezuïeten. Everard Mercurian, die leefde van 1515 tot 1580, had opvallende kwaliteiten op het gebied van administratie en organisatie met uiteraard een sterke band met de religie. Werd zelfs aangesteld als vierde generaal-overste van de jezuïeten. Voor de eerste keer is nu een lid van de Sociëteit van Jezus als Paus verkozen. Het is de 79-jarige Argentijnse Jorge Mario Bergoglio die als Paus Franciscus zijn eerbetoon aan de orde van jezuïeten als duidend voorbeeld stelt.

Vernietigd

Een kleine kapel in het omvangrijke onderkomen van de Graven van Montaigu was gewijd aan de heilig verklaarde Sint Thibaut. Maar niet voor de eerste keer werd het riante onderkomen in 1413 met de grond gelijk gemaakt. De Vikingen (Denen) waren in het jaar 892 de vagebonden. In 1413 hielden de Graven van Brabant huis met een aantal veldtochten voor inlijving met het Hertogdom Luxemburg.

De Graven van Montaigu verzetten zich hevig tegen dit besluit met als resultaat dat alles op barbaarse wijze werd vernield. Toch bleven de wonderbaarlijke genezingen juist daar op die scherpe heuvel plaatsvinden en de devotie van het volk werd aanzienlijk versterkt door deze cultus van miraculeuze gebeurtenissen.
Mons Acutus, het verhaal over het verleden met een uitvoerig chronologisch overzicht van gebeurtenissen.

l’Eglise Saint Martin

De Sint Martinuskerk hartje Marcourt staat er parmantig en vredig bij met de grote bijna vierkante toren. Vervaardigd uit breuksteen van schist en werd volgens de overleveringen gebouwd in de 14e eeuw. Eglise Saint Martin werd herbouwd op Romeinse funderingen maar veel is daar overigens niet over bekend. Teruggaan in de tijd voor de eerste bekende priester tussen 1400 en 1500 is helaas niet mogelijk.
De kerk heeft een imposant interieur. Een altaar uit de 17e eeuw met barokke invloeden, fraaie beelden en uiterst kunstig fraai uitgevoerd houtsnijwerk op kansel en biechtstoel. Marcourt was in die periode de hoofdstad van het graafschap Montaigu met de titel Prévôtes des Rivières.

De graven hadden het bestuur of de heerlijkheid van een groot gebied in handen wat zich uitstrekte tussen de Vesdre en de Amblève. Door de sterke geloofsovertuiging in die periode bloeide het kerkelijk leven op. Charles Jamotte, de pastoor van Saint Martin, was de aangewezen persoon om de verering van Saint Theobaldus in goede banen te leiden want de devotie liep zo op dat het volk een kapel eiste. Die kwam er uiteindelijk door de initiatieven van pastoor Charles Jamotte die na zijn overlijden als enigste een grafzerk naast de kerk kreeg zonder de naam daarop vermeld. Lees hier het verhaal over de Sint Martinuskerk.

Verantwoorde bosbouw

Het soms barre klimaat met extreme koude en steile hellingen maakte landbouw vrijwel onmogelijk in dit gebied. De erosie van de natuurlijke waterlopen van de zijriviertjes van de Ourthe deden haar werk en op de hoogten ontstonden moerasachtige gebieden door het snelstromende riviertje des Quartes waardoor graslanden ontstonden waarvan de veehouderij kon profiteren met landbouw op beperkte schaal.

De grond was vochtig met leemachtige klei op een boden die rijk voorzien was van stenen, ideaal voor harsachtige bomen. Maar de eerste ontbossing werd al door de Romeinen ingezet en tijdens de Middeleeuwen werd dit vrijwel onomkeerbaar. Brandstof voor de metaalindustrie met houtskool, en schors voor de leerlooierijen. Na de Franse Revolutie begin 1800, werd de kaalslag verder doorgevoerd. Totdat halverwege de 19e eeuw de bewustwording doordrong van verantwoorde bosbouw. Met subsidie keerden de traditionele harsachtige als grove den en lork maar ook wat loofhout met eik en beuk kwam volledig geïntegreerd terug in de Ardennen.

Een voorbeeld is het iets noordelijker gelegen Arboretum Robert Lenoir bij de Moulin de Bardonwez. Vanaf Marcourt via een schitterend pad langs de Ourthe te voet bereikbaar. Een omvangrijk domein met een grote verscheidenheid aan planten, heesters en boomsoorten strekt zich uit langs Ourthe en in het woud van Arlogne. In 1937 werd door dendroloog Robert Lenoir dit gebied aangekocht en in de jaren 1942 -1943 werden de eerste heesters en bomen aangeplant. Het Arboretum Lenoir vindt wereldwijd erkenning in deze specifieke sector en is een uniek stuk Waals erfgoed. Het zou zeer zeker niet misstaan op de UNESCO werelderfgoedlijst. Een aantal foto’s ziet u hier.

Saint Thibaut

Aan de andere kant van de Ourthe tegenover Marcourt hoog op de berg de witte statige kapel ter ere van Saint Thibaut. Daar aangekomen biedt de Ermitage Saint Thibaut met de kluizenaaarswoning een panoramisch uitzicht om van de watertanden. De uitgestrekte meander van de Ourthe met de dorpjes uit de omgeving zijn heel goed waarneembaar.

Een belevenis om te voet langs de miraculeuze geneeskrachtige bron naar Saint Thibaut te klauteren. Minder stijl klimmen kan ook via Rozon of Hodister door het woud van Saint Thibaut waar archeologische opgravingen de tijdspanne bepaalden. Saint Thibaut werd in 1033 als Theobaldus van Provins in de Franse Champagnestreek geboren. Maar liet de prinselijke genoegens aan hem voorbij gaan en leefde als pelgrim een kluizenaarsbestaan. Overleed op 1 juli 1066 in Italiaanse Salanigo wat vlakbij Vicenza ligt. De vele wonderen tijdens maar ook na zijn overlijden werden wereldkundig en de devotie leidde tot de heilig verklaring door Paus Alexander II in 1073. Lees ook het artikel over het Bedevaartsoord van Sint Thibaut.

Jamotte

De Ermitage werd na de vernielingen in 1413 opnieuw gesticht door Charles Jamotte, de pastoor van de kerk Saint Martin in Marcourt. De bouw startte in 1639 en de inwijding was in 1660. Tegenwoordig wordt er op de eerste zaterdag in mei en op de naamdag van Saint Thibaut op 1 juli bedevaarten georganiseerd. De kapel en woning zijn in de afgelopen jaren volledig gerenoveerd maar niet te bezichtigen.

In de kapel bevinden zich relikwieën van de laatste kluizenaar die daar woonde tot 1968 met voorwerpen uit de omgeving. Het bedevaartsoord werd gebouwd op de voormalige vestingstoren van het kasteel van de graven van Montaigu wat van origine dateert uit de zesde eeuw. Diverse wonderbaarlijke genezingen hebben ook in de afgelopen eeuw plaatsgevonden rond de geneeskrachtige bron en kapel.

Feministe

In augustus 1762 werd in Marcourt Anne Josèphe Théroigne de Méricourt geboren. Zij werd de eerste Belgische feministe, de voorvechtster van de gelijkstelling van man en vrouw. Théroigne de Méricourt groeide op in Marcourt maar had het niet gemakkelijk. Achtervolgd door ziekte werd te vaak het ouderlijk huis ontvlucht. Vertrok naar Antwerpen en kreeg te maken met de verkeerde invloeden van het leven.

Tijdens de Franse Revolutie werd Mericourt een boegbeeld voor het feministische gedachtegoed en verkeerde in hoge kringen om haar denkbeelden kracht bij te zetten. De Méricourt is dan tussen de 25 en 30 jaar maar werd niet geaccepteerd met haar vergaande maatschappelijke en sociale veranderingen. Beschuldigd van spionage maar via inmenging van de keizer van Oostenrijk keerde zij terug naar de Zuidelijke Nederlanden.
We weten het, de vrouwen mochten niet deelnemen aan politieke beslommeringen en ook scholing was uit den boze. De Méricourt werd echter het leven onmogelijk gemaakt maar was haar tijd ver vooruit. De Méricourt werd depressief en later geestesziek maar hield het nog 23 jaar vol in een inrichting om op 9 juni 1817 op 54-jarige leeftijd in Parijs berooid te overlijden.

Het nieuws van haar heengaan was van dien aard dat de pastoor haar onderkomen in Marcourt met de grond gelijk liet maken. Slechts een plaquette bij het voormalige huis is nog zichtbaar maar haar gedachtegoed is inmiddels niet alleen in België omarmt maar in de gehele wereld.

Ook de prachtige muurschilderingen die het leven van Anne-Josèphe Théroigne de Méricourt zo treffend weergeeft. Met de actuele zaken die alles met de gelijkheid tussen man en vrouw te maken hebben. Te zien in het park CIRAC, het Centre International de Rencontres et d’Actons Culturel in Marcourt. Fraai aangebracht op één van de gebouwen die daar staan. Didactisch sterk met kleurstellingen die heel symbolisch zijn weergegeven. Lees het uitgebreide verhaal over l’Amazone rouge, de Vrijheidsstrijdster Anne-Josèphe Théroigne de Méricourt.

Marcourt als belangrijke metropool

De dorpen in de uitgestrekte Ourthe meandervallei bruisen van energie. Ook in het lieflijke Marcourt wat in de vroege Middeleeuwen de hoofdstad was van het Graafschap Montaigu wat zich uitstrekte tussen het grote gebied van Maas, Ourthe en Amblève. In Marcourt slechts de rijke verhalen die daar aan herinneren maar die in de geschiedschrijving goed te volgen zijn. Een rijke historie met directe verbintenissen naar Godfried van Bouillon en de kruistochten naar Jeruzalem.
Met een kasteel dat strategisch hoog aan de andere oever van de Ourthe was gesitueerd. Graaf Gozelon van Verdun en d’Ardenne nam zich de naam aan van het Graafschap Montaigu en liet tevens het versterkte kasteel van Behogne (Rochefort) op Romeinse fundamenten herbouwen. Werd aangesteld als leenheer door de Duitse Koning Otho en kreeg een groot gedeelte van Lotharingen onder zijn heerschappij en deed dit uitstekend. Bracht rust onder de bevolking en op hoger niveau vrede met de andere Graafschappen waaronder die van Holland en Brabant. Lees de mystieke visie over het hoe en waarom Marcourt het centrum van de Ardennen in de Hoge Middeleeuwen was. 

Ardennenoffensief

Met de Slag in de Ardennen wilde Hitler 71 jaar geleden onrust creëren tussen het opperbevel van de geallieerde strijdmachten. Een splitsing van belangen en dat lukte hem bijna. Het ultieme doel van dit Ardennenoffensief was om de Antwerpse haven in handen te krijgen. Tijdens de kerstdagen van 1944 werd door de geallieerde manschappen tussen Trinal, Beffe en Marcourt hevig strijd geleverd tegen hun Duitse opponenten.

Beffe werd door de Amerikaanse bevrijders heel toepasselijk Beffy genoemd en de zware strijd die dit onderdeel van de First US Army voerde werd beschreven in de Amerikaanse kranten. De gevechten rond Beffe werden door de soldaten die daar voor onze vrijheid streden als de vier moeilijkste en zwaarste dagen van hun verblijf in Europa ervaren. 
Daarnaast de sensationele ontsnapping van de troepen van Luitenant Kolonal Samuel Hogan uit Marcouray. Op Kerstavond te voet in de ijzige koude dwars door de vijandige linies met als navigatie de heldere sterrenhemel. Dat was net als bij de geboorte van het kindje Jezus en nu de weg naar de vrijheid voor de 400 Hogan Heroes.

De hevige strijd werd ten oosten van Beffe gestreden op de heuvels en valleien tussen Devantave en Marcouray. Een van de dappere Amerikaanse strijders noemde de strijd om Consy Ridge een partij drie dimensionaal schaken. Meer informatie over het Ardennenoffensief in Rendeux.

Devoir de Mémoire

Het hedendaagse Marcourt is vriendelijk van uitstraling en de bewoners zijn trots op de voorvechtster van de gelijkstellingen tussen man en vrouw. Het katholieke geloof met de vele beeldjes in de weiden en bossen geeft aan dan het spirituele leven sterk aanwezig is in de hechte gemeenschap. Daarnaast de verbondenheid tussen de gemeenten Marcourt en het Franse Chiroubles. Meer informatie leest u hier.

Zoals de Romeinen ruim 2000 jaar geleden de eerste vormen van civilisatie brachten is het dorp Marcourt onderdeel van de gemeente Rendeux. Het feodale karakter verdween alhoewel eind vorige eeuw met geld nog alles te koop leek. De bestuurders waren zeker niet vies van het aannemen van wat echte frankskes.
Een nieuwe maatschappelijke koers is ingeslagen gebaseerd op gelijke rechten. Waar ooit Anne-Josèphe Théroigne de Méricourt eeuwen geleden de basis voor legde. Het is duidelijk dat de sterke maar evenwichtige krachten vanaf de Romeinen de plaats Marcourt hebben neergezet als cultureel erfgoed. Een rijkdom op zich wat zorgvuldig voor het nageslacht bewaard dient te worden.