Het fortuin van de Oranje-Nassau’s

Het grafelijk geslacht van de Nassau’s vindt zijn oorsprong in de 10e eeuw in Duitsland. Golvende terreinen met dichte wouden en diep daarin verscholen burchten en kastelen. Nederzettingen op strategische plekken in het stroomgebied van de Lahn, Sieg en Dill met de oorden van Dietz, Herborn en Nassau. Het is het begin van een dynastie die nog steeds een belangrijke plek inneemt onder de vorstendommen in Europa. 
Van grotere invloed was het kleine, soevereine Prinsdom Orange, gelegen in het zuiden van Frankrijk, met de dynastie van de Chalon’s.

Maar het allerbelangrijkste was de verkrijging van gelden en de invloed via soeverein grondbezit van landerijen bij de diverse Graafschappen. Op 12 augustus 2013 was het precies 660 jaar geleden dat de grondlegger van het kapitaal van ons koninklijke huis overleed. Willem van Duivenvoorde was de slimme diplomaat die daarvan aan de basis stond. Toeval of niet, op 12 augustus verleden jaar overleed Zijne Koninklijke Hoogheid prins Friso van Oranje-Nassau op de leeftijd van slechts 44 jaar. Ook een intelligent thesaurier bij uitstek.
Nu de Oranje-Nassau’s met veel meer adelijke titels ofwel hoe een wonderlijke connectie tussen invloedrijke dynastieën ontstond door de loop der eeuwen. Maar de meest prestigieuze dynastieke titel is voorbehouden aan Prinses Catharina-Amalia die als eerstvolgende troonopvolgster de titel Prinses van Oranje mag voeren.

Na de dood in 840 van Lodewijk de Vrome, een zoon van Karel de Grote, werd het grote Keizerrijk opgesplitst en ontstond Lotharingen. Voornoemd naar Lotharius, een zoon van Lodewijk die met zijn broers ruzie maakte over het immense gebied. Een klein deel daarvan uitmakend was het Graafschap Nassau bestaande uit een aantal oude gouwen en gelegen in het Oost Frankische Rijk van Lodewijk de Duitser.

Nassau en Laurenburg

Vaak met harde strijd, hulp van de aartsbisschoppen en landgraven van adellijke geslachten om de zwakken in de samenleving aan het gestelde gezag te onderwerpen. In 915 werd de naam van Nassau voor het eerst vermeld als hof van Koning Koenraad I van het Oost-Frankische Rijk. Dit met de burchten van Nassau en Laurenburg die rond 1124 werden gesticht en waar Rupert en Arnold van Laurenburg de scepter zwaaiden.
Moeder van de Graven Rupert en Arnold was Beatrix van Laurenburg, die later de burcht Nassau schonk aan de aartsbisschop van Trier. In 1160 kregen de Graven van Laurenberg echter het kasteel weer in leen van Trier en nam de familie de naam aan van Nassau.

In de 13e eeuw kreeg Hendrik II van Nassau (met de bijnaam De Rijke) waarschijnlijk via erf het gehele gebied in handen. Trouwde met Machteld van Gelre en was de eerste van de Nassau’s die de huwelijkse staat ook uit strategisch oogpunt van belang achtte. Na zijn overlijden in 1251 werd het territorium vier jaar later verdeeld onder de zonen Walram en Otto. Deze splitsing van gelijke delen is bekend geworden als Prima Divisio. Het unieke van dit besluit is dat de basis nog steeds actueel is. Het is het fundament geworden tussen de Walramse (Groothertogdom Luxemburg) en de Ottoonse tak van de Oranje-Nassau’s.
Het waren door de eeuwen heen standvastige en invloedrijke families. Tot vier maal toe werd in de 14e eeuw een Walramse Graaf Aartsbisschop van Mainz.
De Ottoonse lijn met de Dillenburgers breiden hun bezittingen uit door middel van slimme huwelijken waarbij ook de economische opleving een rol speelde. Graaf Engelbert de Eerste van Nassau Dietz was door zijn huwelijk ook de eerste Nassau die vaste voet in Holland kreeg.

Prinsdom Orange

Een zoon van Lotharius de Eerste, Karel van Provence, was rond 860 de eerste Koning van dit gebied wat gelegen is in het zuidoosten van Frankrijk. Het was van oorsprong Lotharingen, dit met een kleine enclave wat Orange werd genoemd en door Karel de Grote al eerder was geannexeerd.

Met het Verdrag van Prüm uit 855 werd het land opgesplitst. Noordelijk lag het Koninkrijk Lotharingen met Lotharius II als heerser en kreeg Karel de Provence en delen van Bourgondië. Later zou dit gebied een soeverein Prinsdom worden. Na het geslacht Baux kwam het Prinsdom via vererving bij het huis van de Châlon’s. Philibert was daarvan de laatste telg en kreeg geen nakomelingen. Neef Renatus van Nassau ofwel René van Châlon, de zoon van Hendrik III van Nassau en Claudia de Châlon werden erfgenaam. Philibert stelde bij testament eisen met name op welke wijze de dynastieke titel gevoerd diende te worden.
Later in 1713 werd bij de Vrede van Utrecht bepaald dat het Vorstendom Orange onder Franse soevereiniteit kwam.

Willem van Duivenvoorde

Willem, de bastaardzoon van Philips van Duivenvoorde en heer van Polanen, werd in 1290 geboren. Zijn vader was stamhouder en kwam voort uit het opvallende geslacht van de Wassenaars. En nu juist die Willem van Duivenvoorde die de bijnaam Snickerieme kreeg, stond aan de basis van de materiële positie van de Nassau’s. Op jonge leeftijd werd Willem aangesteld als kamerling en bankier van Graaf Willem III. Een sublieme diplomaat die achter de schermen opvallende zaken deed. Zorgde voor de financiën en kredietverstrekking waarbij zijn cliënten in hoofdzaak vorsten waren die geld nodig hadden. Ja, veel geld om de bewapening en soldij van de manschappen te kunnen bekostigen. Verdiende veel duiten maar handelde ook als een slimme tacticus en verkreeg strategisch van belang zijnde landgoederen als meest waardevolle belegging in zekerheid als ruil. De schulden werden meestal niet afbetaald. Werd door deze slimme zetten politiek een kopstuk en ook internationaal als diplomaat onder Graaf Willem III en Willen IV ingezet. Trad in het huwelijk met Heylwich van Vianen maar deze echt bleef kinderloos. Als Willem in 1351 sterft laat hij zijn immense vermogen na aan zijn neef Jan van Polanen, die één dochter heeft genaamd Johanna van Polanen, erfdochter van Breda en Lek.

Holland en BrabantGraaf Engelbert de Eerste van Nassau Dietz werd in 1403 in de echt verbonden met de nog erg jonge Johanna van Polanen die in rijkdom een aanzienlijk omvangrijker vermogen had, door Willem Duivenvoorde opgebouwd, dan de Nassau’s. Delen van Holland, Brabant, Zeeland en Henegouwen kwamen op deze wijze in het bezit van de Nassau’s die met deze echtverbintenis vaste voet kregen in Holland en de andere Graafschappen.

Regeren was er niet bij maar de Nassau’s konden van hun riante opbrengsten van hun territorium en bezittingen een goed leven leiden. Leefden op goede voet met Hertog Antoon van Brabant en Limburg waar op dat moment rond 1400 het centrum van de macht lag. De Nassau’s financierden mede de zinloze Ardense veldtochten van Antoon die later in 1415 bij de Slag van Azincourt zelf om het leven komt.

Graaf Engelbert wordt dan de meest invloedrijkste raadsman van het Hertogdom Brabant. Hij kreeg in leen zelfs landerijen van Philips de Goede en later kreeg Engelbert II alle bezittingen uit erf. De familie steunde elkaar en vloog elkaar niet, zoals bij andere dynastieën, in de haren. Het riante vermogen breidde zich achter de schermen steeds meer uit. Hendrik III van Nassau en ridder van het Gulden Vlies werd stadhouder van Holland, Zeeland en West Friesland.

De ontknoping

In 1515 trad Hendrik III van Nassau in het huwelijk met Claudia de Châlon, stammende uit een vermogende Bourgondische Franse dynastie. Het Prinsdom Orange was in het bezit van deze gezaghebbende adellijke familie. De bruidsschat was echter overweldigend. Wat Hendrik III nog niet wist dat Orange voor altijd aan de Nassau’s verbonden zou worden.
Op de Dillenburg was het rustig alhoewel de kerkelijke hervormingen wel op de sympathie van de broers Hendrik III en Willem mochten rekenen. Willem met de bijnaam de Rijke trad in het huwelijk met Juliana van Stolberg en het gezin werd kinderrijk gezegend. Willem de Zwijger en Jan van Nassau zijn wellicht de bekendste namen van de kinderen van Willem de Rijke. Jan van Nassau was in 1579 de initiatiefnemer van de Unie van Utrecht.

Als neef René van Châlon in 1544 op 25-jarige leeftijd sneuvelt laat deze aan de 11-jarige Graaf Willem van Nassau Dillenburg al zijn bezittingen en dynastieke en adellijke titels na. Na instemming onder bepaalde voorwaarden stemde ook Keizer Karel V in, alhoewel er best bezwaren kwamen van de familie. Maar het evenwichtige territorium beleid van de Nassau’s met de Prins van Oranje als strategische inzet werd uiteindelijk bepaald zoals in testament omschreven. Op deze wijze werd de dynastie van de Nassau’s en het fortuin veilig gesteld.
De wapenspreuk: “Je maintiendrai Châlon”  werd door de Prins van Oranje aangepast in Nassau en in 1815 uitsluitend als Nederlandse wapenspreuk “Je mantiendrai” omgezet. Ik zal handhaven en dat geldt uiteraard ook nu voor Prinses Catharina-Amalia die als eerstvolgende troonopvolgster de prestigieuze dynastieke titel Prinses van Oranje mag voeren.