De Romaanse kerk van Waha straalt
Een wel heel bijzondere kerk treft u in het Belgische Waha. Het is de oudste Romaanse kerk van onze zuiderburen en tevens Waals erfgoed. De Sint Etienne kerk is gewijd aan de patroonheilige en weldoener Sint Stefanus. De kerk staat parmantig op het hooggelegen kalkzandsteen plateau tussen Condroz en Famenne met zuidelijk daarachter het ruige massief van de Ardennen. Dit alles onder de rook van het iets noordelijk gelegen Marche-en-Famenne. De kerk die op 20 juni 1050 werd ingewijd door Théoduin, de bisschop van Luik, straalt een wel heel opmerkelijke sfeer uit. De architecten uit de Karolingische periode verwerkten oude Maas-Romeinse invloeden. Maar niet alleen de bouw boeit want bij binnenkomst word je verwelkomd door een immense kleurenparade die schittert op de witte muren. Het zachte zonlicht wordt door de ramen getransformeerd waarbij de intens heldere kleuren symbool staan voor leven en dood.
Sober en degelijk van buiten, omringd door eeuwenoude graven staat de kerk van Sint Etienne midden in het kleine Waalse plattelandsdorpje Waha. Verscholen achter een bejaarde linde en een biddende monnik uit Ardens blauwsteen vervaardigd. Het zijn de trouwe dienaren die het prachtige erfgoed van Wallonië steevast beschermen. Waha is de plek die voor altijd verbonden is met verleden en heden en leven en dood.
In de Keltische periode was het hoog gelegen Waha al een strategische plek. Ook de Romeinen onder veldheer Julius Caesar vestigden zich langs de heerbaan van Rochefort via Waha en Marcourt naar Arlon. Ook de fraaie hoeve Ferme des Blanc Curés en de ruige vallei van de Hédrée maken Waha tot een echt toevluchtsoord waar evenwichtigheid gevonden kan worden. De twee kerken, Sint Martinus en Sint Etienne, stonden destijds voor een rijk religieus leven op het platteland, wat een vrij grote heerlijkheid inhield. Door de tijd nam de populatie af en na de Franse overheersing bleef slechts één kerkgebouw over. Dit is de Sint Etienne kerk hoog op het Calestienne gebouwd.
De lichtinval van dit godshuis welke gewijd is aan de eerste martelaar van het christelijke geloof Sint Stefanus is sereen en heeft een opvallend mystiek karakter. Een zon die opkomt in het oosten en haar stralen werpt op het interieur en vervolgens de helder witte muren in vuur en vlam zet. Een rustgevende serene sfeer die door de grote gebrandschilderde ramen wordt versterkt. Prachtig werk uit 2004 van de Belgische kunstenaar Jean-Michel Folon die zich liet inspireren om op opvallende wijze zes schitterende episodes uit het martelaarsleven van de patroonheilige Sint Stefanus in gebrandschilderde ramen uit te beelden Het opzienbarende is wel dat dit ook een van de laatste werken is geweest van Folon, die ons in oktober 2005 ontviel.
Het verhaal van Stefanus staat verwoord in het Bijbelboek Handelingen der Apostelen. Stefanus was één van de zeven diakenen die diep gelovig was en vervuld van de Heilige Geest. Deed wonderen en grote tekenen, zoals we kunnen lezen in Handelingen. Jean-Michel Folon verdiepte zich in deze versen en liet zich meevoeren met de gebeurtenissen uit die tijd en vervaardigde zes aquarellen volgens zijn specifieke visie. De steniging van de diaken Stefanus stond echter niet alleen. Later werd de profeet Johannes de Doper onthoofd en Christus gekruisigd.
Glazeniers van Ateliers Loire, gevestigd in de buurt van het Franse Chartres, vervaardigden in nauw overleg met Folon de gebrandschilderde glas in loodramen op traditionele wijze.
Het eerste deel van het verhaal beeldt uit het zogen van Stefanus door een witte hinde, de rechters met puntmutsen op spreken een oordeel uit en slaakten verontwaardigde kreten en stopten hun oren dicht nadat Stefanus had verteld dat hij Christus had gezien, staande aan Gods rechterhand. Als laatste van de eerste drie ramen bidt Stefanus tot God en wordt hij bijgestaan door een engel en duif zijnde de Heilige Geest.
Het vervolg van de drie vensters bestaat als eerste uit de steniging van Stefanus. Folon beeldt deze gebeurtenis heel opvallend uit met sneeuwvlokken die zachtjes naar beneden dwarrelen. Opzienbarend anders dan de visie die Rembrandt van Rijn dit medio 1600 vertolkte. Op het voorlaatste venster verschijnt de hand van God om de marterlaarskroon te brengen in deze onrechtvaardige strijd en als laatste raam de drie kelken waarvan één rode rozen bevat, die de doodskist van Stefanus symboliseert, dit met de waardigheid van een martelaar.
De symboliek van kleur met vogels tegen een heldere diepblauwe lucht die de vrijheid tegemoet gaan. Het zijn de afbeeldingen van de kleinere vensters die het verhaal van Stefanus steniging omlijsten. Een inspiratiebron die kunstenaar en graficus Folon ook gebruikte voor de affiches voor de verjaardag van 200 jaar Franse Revolutie en de rechten van de mens voor Amnesty International. Boeiend trouwens zijn ook zijn andere werken die over de gehele wereld worden tentoongesteld. Maar het allerbelangrijkste werk is toch wel de oudste Romaanse kerk in Waha. De sfeer met het spel tussen heiligen en zon kan zo intens fraai zijn, dat gevoel laat je niet meer los. Je leven lang niet meer.
‘De Romaanse kerk van Waha straalt’ maakt deel uit van een serie verhalen over een klein deel van de Ardense streek die opvallend genoeg door een aantal specifieke kenmerken aan elkaar verbonden is. Vanuit het verleden is Waha een opvallende plaats geweest. Niet in het minst vanwege de fraaie uit hout gesneden beelden van de anonieme Maitre de Waha, die in het begin van de 16e eeuw zijn meesterwerken vervaardigde waarvan in de kerk van Waha fraaie creaties te zien zijn.
Die streek en plaats heeft een leenheer gehad rond 1050 ten tijde van de inwijding van de Sint Etienne kerk door de Luikse bisschop Théoduin. Er was in die periode nog een ander bedehuis die gewijd was aan Sint Martinus. Dat hield de gemoederen goed bezig in dit omvangrijke gebied. Daarnaast heeft Jean-Michel Folon werken vervaardigd voor de 200-ste verjaardag van de Franse Revolutie en maakte het gebied deel uit van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
Het zijn slechts aanknopingspunten voor een volgende episode in de geschiedschrijving van Wallonië.
